Hiç vergi veri laboratuvarı gördünüz mü? Yani, milyonlarca vergi beyannamesi içeren veri kümelerini analiz eden yüksek performanslı bilgisayarların bulunduğu bir oda (veya sanal oda) -çalışan gelir vergisi beyannameleri, şirketlerin kurumlar vergisi beyannameleri veya şirketten şirkete işlem kayıtları.
Kulağa karmaşık geliyor, değil mi? Ancak bu vergi beyannameleri yığınlarının içinde ekonomik politikayı bilgilendirebilecek, eşitsizliği ele alabilecek ve hatta küresel ticareti etkileyebilecek değerli kavrama kapasitesi vardır. Bu verileri kullanarak keşfedilebilecek tüm önemli gerçek yaşam sorularını ve zorluklarını düşünün. Bu potansiyeli kullanmak için, ayrıntılı hükümet vergi verilerinden yararlanmak ve yalnızca vergi makamlarını değil aynı zamanda işletmeleri, işverenleri ve çalışanları da etkileyen kritik politika sorunlarını ele almak için Dünya Bankası’nda yeni vergi veri laboratuvarı (tax data lab) ‘DaTax’[1] kuruldu. İşte DaTax’ın yanıtlamaya yardımcı olduğu sorulara dair birkaç pratik örnek:
En büyük firmalar gerçekte ne kadar vergi ödüyor?
En büyük firmaların, diğer büyük ve orta ölçekli firmalar arasındaki efektif vergi oranından (effective tax rate) önemli ölçüde daha düşük bir efektif vergi oranı vardır. Basitçe ifade etmek gerekirse, bu büyük firmaların genellikle daha küçük muadillerine kıyasla orantılı olarak daha az vergi katkısı sağladığı anlamına gelir. Bunu 16 farklı ülkeden kurumlar vergisi kayıtlarını analiz ederken fark ettik[2]. Şimdi, büyük firmaların daha adil bir şekilde katkıda bulunmasını sağlamayı amaçlayan küresel asgari vergiyi (OECD-Sütun 2[3]) uygulamanın potansiyel gelir kazanımlarını tahmin etmek için bu çalışmadan elde edilen anlama kapasiteleri ve metodolojiyi kullanıyoruz.
Market ürünlerindeki Katma Değer Vergisi (KDV) indirimleri enflasyonun etkilerini hafifletebilir mi?
Evet, ama karmaşık. Arjantin süpermarketlerinden haftalık ürün seviyesi verilerini kullanarak, geçici bir KDV indiriminin fiyatları hızla düşürdüğünü bulduk[4]. Ancak indirim sona erdiğinde fiyatlar tekrar fırladı. Bunu öngören hükümet, fiyat artışını hafifletmek için karaborsacılığa karşı fiyat sınırlamaları[5] koydu. Ancak fiyat sınırlamaları yalnızca daha yüksek gelirli haneler tarafından daha fazla tüketilen bazı ürünler için işe yaradı, bu yüzden daha zengin aileler daha düşük fiyatlardan en çok faydalananlardı.
Vergilerin hizmetlere bağlanması uyumu, hizmet sunumunu ve kamu güvenini artırabilir mi?
Pakistan’ın Pencap eyaletindeki hükümetle birlikte, vatandaşların istedikleri hizmetleri finanse etmek amacıyla vergi ödemeyi kabul ettiği mali sözleşmeyi güçlendirmek için bir dizi müdahale uyguladık. Emlak vergisi dairesi tarafından toplanan yeni verilerle mümkün kılınan bu müdahaleler, vergi mükelleflerinin yerel hizmetlere yönelik tercihlerini ortaya çıkarmaktan, emlak vergisi gelirinin bir kısmının vergi mükelleflerinin mahallelerine tercihlerine göre tahsis edilmesine kadar uzanıyordu.
Müdahalelerin, hizmetlerin başarılı bir şekilde sunulmasına ve müdahaleler hakkında farkındalık yaratma kampanyalarına rağmen, emlak vergisi ödemeleri ve devlete yönelik tutumlar üzerinde olumlu ancak küçük etkileri olduğunu bulduk[6]. Bulgularımız, hem mali sözleşmenin önemine hem de hükümetlerin onu canlandırırken karşılaştıkları zorluklara işaret etmektedir.
En çok kazananlar gelirlerini nasıl elde ediyor?
En çok kazananlardan elde edilen gelirin çoğu, sahip oldukları şirketlerde tutulduğu için vergi beyannamelerinde görülmez. Honduras’taki Gelir İdaresi ile çalışarak, kurumsal hissedarların bir listesini oluşturduk[7] ve kurumsal kârları sahiplerine bağladık. En çok kazanan yüzde 0,1’lik kesim arasında, kurumsal kâr (temettü) gelirlerinin yarısından fazlasını temsil ediyor. Bu, gelir vergisi politikasının eşitlik yönlerini değerlendirirken, hükümetlerin kurumsal sektörde neler olduğunu dikkatlice değerlendirmeleri gerektiğini göstermektedir.
Özetle, ‘DaTax’ en zor ekonomik sorulardan bazılarının yanıtlarını ortaya çıkarmaya yardımcı oluyor ve hükümetlere ve politika yapıcılara vatandaşları ve işletmeleri etkileyen kararları bilgilendirebilecek kritik anlama kapasitesi sağlıyor.
Vergi verilerini analiz etmek hassas yapısı ve büyük boyutu nedeniyle zorlu olabilir. DaTax veri gizliliğini ciddiye alır ve her zaman hükümet ortaklarıyla yakın işbirliği içinde çalışır. Ayrıca vergi verisi analizinde eğitim ve kapasite geliştirme sağlıyoruz. Ayrıca, kodları, yarı toplu verileri ve eğitim materyallerini kamu malı olarak geliştirerek ve dağıtarak bilgi paylaşımını teşvik ediyoruz[8].
*Bu çeviriye ilişkin ‘ayrıntılı künye’ çeviri metni sonunda verilmektedir.
[1] <https://www.worldbank.org/en/programs/datax-lab>
[2]<https://documents1.worldbank.org/curated/en/099539402212317506/pdf/IDU08faf90b4005d704ec60b3990298765abeaa1.pdf?_gl=1*8r7j9t*_gcl_au*MTcwMjk2NzAwNC4xNzIyOTQ5ODc2>
[3]<https://www.oecd-ilibrary.org/taxation/tax-challenges-arising-from-the-digitalisation-of-the-economy-subject-to-tax-rule-pillar-two_9afd6856-en#:~:text=Pillar%20Two%20consists%20of%20a,to%20low%20levels%20of%20taxation. >
[4]<https://dtortarolo.github.io/WebPage/VAT_inflation.pdf>
[5]Çevirenin Notu: Bu uygulama “narh” olarak da adlandırılmaktadır. [Bu konuda bkz. “Yavuz Akbulak, “Narh” (Resmi Tavan Fiyat) Hadisesi, 22 Eylül 2021, <https://legal.com.tr/blog/genel/narh-resmi-tavan-fiyat-hadisesi/>”]
[6]<https://www.theigc.org/sites/default/files/2022/10/Khan-et-al-Final-Report-August-2022.pdf>
[7]<https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/099302403182435474/idu116a7803b1e2ff144e6196f8152799cced739>
[8] Orijinal metindeki ifade: “Daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? Web sitemizi ziyaret edin ve #DaTaxWB ile sohbete katılın.”
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.